Ja pse më gëzon fakti i promovimit të librave të shkrimtarit, publicistit, gazetarit, kritikut Halil Rama, “Mjeshtër i Madh”, “Qytetar Nderi” i Bulqizës.
Përballë shkrimit dhe vetë librit, sidomos leximit që sot është në një pozitë të vështirë, gjithnjë qëndron një vullnet, një përkushtim, një realitet. Është një realitet që gjithnjë ka një pasqyrë të vetvetes, ka dhe një dëshirë përtej gjendjes. E në të gjitha këto është dhe gëzimi që ndjej për kolegët që botojnë, shkruajnë, promovojnë dhe promovohen. E gjitha është si Fletorja, ajo e dikurshmja që brezi im me kënaqësi dhe estetikë e bënte me vijë anash, me një të përthyer të fletës dhe me datë e temë, e me shënimin përcjellës të detyrës. Fletorja, natyrisht, është para meje, por kur shikoj atë që kam shkruar dikur, zhgënjehem kur zbuloj një mangësi të jashtëzakonshme të dhënash rreth fateve të atyre kohërave dhe shkrimeve që shkruanin në kohëra të atilla, që sidoqoftë zhgënjimit më japin dhe thelbin e sotëm të gëzimit, të përcjelljes dhe frymëzimit të shkrimit. E në të gjitha këto është gjithnjë Ai, pra shkrimtari i ditëve të sotme, që kërkon të konkurojë atë të djeshmin, atë ndoshta më të prekshmin.
Sipas shkrimtarit Sakip Cami: “Krijimtaria e tij me poezi dhe reportazhe ka filluar që në moshën 16 vjecare në gazetat “Zëri i Rinisë“ dhe “Ushtima e Maleve”. Janë plot 5 dekada krijimtari në publicistikë dhe në gjinitë të tjera letrare. Fjalët e tij, në vend që të marrin forcë nga faktet për t’i riprodhuar ato edhe më dendur dhe më të prekshme, duket se i shpërbëjnë ato vetë për t’u zhdukur plotësisht. …Të sotmit i shkon mendja se nuk mund të mbështetet më në mënyrat e vjetra të punës. Të dhëna, përgatitje paraprake, kërkime rutinë – këto gjëra nuk luajnë më asnjë rol këtu. Ata thjesht nuk aplikohen. Por kur përpiqem të mendoj për diçka tjetër, nuk arrij askund. Në këtë pikë, gjithkush mund të thotë vetëm me siguri se çfarë nuk është rasti. Por ajo që është, ajo është ende një mister për mua, pse themi se shkrimtari lindi në një ditë? Pra ai nuk ka ardhur në një ditë. Ai që zgjon duartrokitje në salla, ai që bën miq me shkrime e paraqitje të veçanta, të ralla, nuk është thjesht Halil Rama.
Gjëja e dallueshme e shkrimit për librat e tij, në një gazetë, e duartrokitjeve promovuese me prezencë të madhe intelektuale, është se u drejtohet vetë thelbi i asaj që Rama paraqet, është se u drejtohet vetëm lexuesve të mundshëm. Kjo është arsyeja pse shkrimi i tij është i mirë, madje shumë tërheqës, se shkrimi i mirë kërkon lexues të vërtetë. E këto i ka gjithnjë Halil Rama shkrimtari që gjithnjë shkruan shumë, pak flet, dhe të gjitha i tret, sikurse i di vetë.
Këtu më pushton dëshira për të promovuar me vonesë një libër (kohët e fundit e kam parë të zbritur në disa variante analizash dhe kritikash, derisa u duartrokit masivisht dhe në një sallë të madhe, 12 prill 2025 në sallën e kinemasë “Maks Velo” u bë promovimi i librit të tij të fundit) dhe në të njëjtën kohë të flas për të sikur të mos ishte para disa kohësh, por sikur po lexohet dhe duhet rilexuar tashmë. Po mendoja të promovoja, por promovimi i tillë, ra në vështirësi, se për të natyrshëm folën mjaft të tjerë, me shumë vlerë, sikurse më informon shkrimtari Sakip Cami, dhjetra personalitete akademike dhe të letrave morën pjesë, folën dhe analizuan në promovimin e librit të 28-të të shkrimtarit dhe publicistit Halil Rama. Por, unë supozoj se do ta lexoni e rilexoni, gjithsesi me unanimitet të kënaqur, sepse jo më kot Cami shton “në librat e tij, Halil Rama prezantohet si mjeshtër i profilit, duke krijuar personazhe si shembëlltyra që të mbeten në kujtesë. Tërë publicistika e tij është në një linjë vetëpërmbushëse, ku autori me mjeshtëri di të përveçojë protagonistë të veshur me detaje që vetëm syri i mprehtë dhe mendja pjellore i shpërfaq aq mjeshtërisht”.
Çfarë mund të nënkuptojë një libër që fillon me një titull të artë: “Dibra dhe dibranët në Panteonin e vlerave”? Ose më mirë, aty kërkohet ari që është shfaqur dhe që duhet festuar publikisht me lexuesit. Ky është një nga ato marifete që ende i ka pllakosur Shekspirin dhe Servantesin dhe mbi të cilin Borgesi po na përplas kokën në kohën tonë: nëse titulli dallohet duke mos dhënë asnjë shenjë dyshimi se ai është një titull dhe jo një citim, atëherë nga vjen besimi ynë se kemi njerëz të aftë? A nuk i ngjan në mënyrë të qëllimtë vetë fakti që ne e mbështesim kaq vazhdimisht një bindje të tillë, të njësuar tek prurjet që na i përcjell shkrimtari Rama në mënyrë reale, me ese, profile dhe ese letrare?
Mbërthime të tilla janë aspak të lodhshme për ne me gjithë njohshmërinë e tyre. Si mund t’i shikojmë me çudi pas atyre të Borges dhe Calvinos, të Pynchon dhe John Barthes, që ta kuptojmë ka mirë penën që shkruan dhe di të seleksionoj kur shkruan. Gjëja e çuditshme për shkrimet e Halil Ramës është se zgjuarsia si kjo duket se do të thotë diçka tjetër, duket se është hedhur në një kontekst të ri, të ndryshëm, të domosdoshëm të njohim atë që ai e përcjell në këtë libër të 28-të të tij. Ka një mish jetik plotë dendësi ekzistenciale në to, dhe të gjithë ata, pra protagonistët e penës së tij, duket se po përpiqen të tërheqin dhe thurin ndonjë rast moral në pëlhurën e njohur dhe të vetëkënaqur postmoderne të shkrimit të Ramës.
Në këtë kuptim, “Dibra dhe dibranët në Panteonin e vlerave” është ironike në një farë mënyre, thellësisht e ndryshme nga ajo e prurjeve të mëparshme të tjerëve. Ironia e tij bie plotësisht jashtë kurthit mashtrues të krahasimit, i cili në një strukturë të re leximi dhe parashtrimi narrativ, madje ngjan në mënyrë kaq të habitshme me një metaforë nga larg, ndërkohë që në mënyrë më tërheqëse mbetet e sinqertë dhe tërheqëse. Kjo është një ironi që lind pikërisht dhe vetëm në nivelin e rrëfimit, dhe në të vetmen mënyrë të mundshme për qëllimin: duke vënë në dukje vazhdimisht pashmangshmërinë e figurativitetit të saj, të rrëfimit; në mënyrë që rrëfimi, në kundërshtim me supozimet këmbëngulëse të rrëfyesit të tij, të mos kthehet te gjuha kohore e alegorisë, por te ndezjet momentale, momentale të kohës së devotshme e të ndjeshme si një kontradiktë me atë kohë të dështuar dhe kësaj radhe të shpenguar, dështimet e së cilës hedhin buzëqeshjen nervoze, tepër të tërhequr të ironisë gjithnjë e përtëritëse: ironia gjithnjë e përsëritur e gjithëpërfshirëse. Duke treguar pamundësinë e ngushëllimit të saj; një kolaps që mohon komoditetin e riprodhimit të përjetshëm në fiktive-iluzore dhe të hedh përsëri dhe përsëri në tmerrin e depërtimit befasues se i ke të dyja këmbët në realitet dhe je dëshpërimisht dhe krejtësisht autentik. Kjo është ironia e realitetit të kërcimshëm dhe megjithatë të pafund të përfshirjes sonë në realitet.
Ironia e “Dibra dhe dibranët në Panteonin e vlerave” është vetë transparenca e saj përfundimtare që lë një shije pafundësie; atë pafundësi me të cilën njerëzit si Kanti i lejojnë vetes të angazhohen: atë pafundësi arti që arti ndonjëherë e lë pas dhe që pafundësia nuk ka të bëjë fare me pafundësinë e artit.
Marrë nga fjalaelire.com, date 15 prill 2025